Zoönose
2020, wat een jaar! Een jaar om nooit te vergeten, of toch? Een recordjaar, op vlak van klimaatopwarming, maar ook op het vlak van menselijk lijden en ziektes. COVID-19 zette voor ieder van ons de dagelijkse routine op z’n kop. Er is echter een sprankeltje hoop. Namelijk: nadat we dat verdomde virus verslagen hebben, dat we niet vergeten waarom en hoe we in deze situatie terecht zijn gekomen. Dat we lessen trekken uit wat er gebeurt is en onze verantwoordelijkheid opnemen. Dat we naar de echte daders van deze pandemie kijken.
Dankzij de verregaande exploitatie en kolonisatie van voorheen ontoegankelijke natuur, gekoppeld aan onhygiënische omstandigheden en slechte sanitaire voorzieningen, komt de mens steeds meer in contact met nieuwe mogelijke ziektedragers. Dit, via het rechtstreeks contact met besmette dieren (in de vorm van beten, wonden, e.d.), of via besmette faeces of mest, of de consumptie van besmet vlees (o.a. salmonella). Zo waren er vorig jaar 92 meldingen van vogelgriep bij mensen, waarvan 76 in Vietnam. De draconische maatregelen van de Chinese overheid lijken nu al een stuk rationeler.
Inderdaad, de relaties tussen de mensen onderling en de dieren beïnvloeden op een diepgaande manier aan welke ziektes we blootgesteld worden. Sinds de jaren ‘70 zien we een toename van ziektes die van de ene diersoort op de andere overspringen, en zo ook op mensen. HIV, Ebola, Cholera, Legionella, SARS, en nu COVID-19 zijn allemaal voorbeelden van zoönose, het proces waarbij pathogenen van de ene diersoort op de andere overspringen. De vogelgriep, mond-en-klauwzeer en de Afrikaanse varkenspest zijn mogelijks ook zo’n ziektes, die van dier op mens kunnen muteren.
In dit opzicht zijn de omstandigheden van de overdracht cruciaal. Meestal vindt die plaats op plekken waar niet enkel de sanitaire condities slecht zijn, maar, nog belangrijker, ook waar de natuur onder druk staat. De plaatsen waar de mens in de natuur dringt. Op deze plaatsen is er een sterk contact tussen voorheen ongerepte natuur en menselijke kolonisering. Deze menselijke kolonisering vermindert meestal de biodiversiteit. Omdat mensen door de uitbreiding van het gebruik van land ook een invloed hebben op welke soorten er voorkomen. Zo is er een stijging van kleine diertjes (die vaak ook pathogenen kunnen overzetten), zoals knaagdieren, insecten, parasieten of andere kleine dieren. Tegelijkertijd vervangt de mens maar al te vaak de aanwezige grotere dieren, waarop parasieten e.d. normaal gezien azen. Een typisch voorbeeld hiervan zijn slash-and-burn technieken en muggen. Dit bewijs suggereert dat de mens zelf het grootste doelwit wordt voor pathogenen, dankzij de afname van de beschikbaarheid van andere soorten.
Deze vaststelling roept voor een een fundamentele herdenking van hoe we omgaan met wilde natuur en het gebruik van land. Velen geloven dat het verlies van biodiversiteit geen effect op de mens zal hebben, zolang we maar enkele sleutelsoorten hebben die hun sleutelrol in het ecosysteem vervullen (1 type bijen voor pollen, 1 type vogels voor zaad, …). Dit bewijs maakt duidelijk dat de mens zo zelf het grootste doelwit wordt voor allerhande pathogenen dankzij de afname van de beschikbaarheid van andere dragers en soorten.
COVID-19 is maar één van de vele ziektes die van wilde diersoorten naar mensen zijn gesprongen, en er komen er nog veel meer, in een steeds sneller tempo. Laten we daarom de lessen trekken uit de pandemie en onze regeringen dwingen om concrete actie te ondernemen om de biodiversiteit over de hele wereld te beschermen en herop te bouwen. De toekomst van al het leven op aarde, ook het onze, zal afhangen van de beslissingen die nu genomen moeten worden!
https://u.demog.berkeley.edu/~jrw/Biblio/Eprints/%20M-O/omran.1971.pdf
https://www.nature.com/articles/s41586-020-2562-8
